Sarvémmo o zenéize!
I aregòrdi 
:
[ grafîa ] [ morfologîa ]
[ scintàsci ] [ léscico ]
[ mòddi de dî ] [ un problêma ]
Parlâ o zenéize, lêzilo, scrîvilo, studiâlo; scrîve in zenéize comédie, cansoìn, poexîe, racónti, traduçioìn; ebén êse boìn a fâlo veu dî conósce o zenéize, savei tùtte quélle cöse che i nòstri vêgi sàivan perché, liâtri, o zenéize o parlâvan. E bén!
Alôa mi véuggio scrîve chi, tànto pe lasciâ 'n ségno ò, mêgio, pe stimolâ 'na discuscion, dötræ nòtte a chi l'é interesòu
a sarvâ sta antîga léngoa:
O ZENEIZE
E, me racomàndo, no ascordæve de lêze a poexîa " Paròlle", o manifèsto in diféiza do zenéize de l'amîgo Sàndro Patrón.
Se voei scrivime a vostra opinion, mi ve a mettiö chì.
A grafîa
A l'é o mòddo co-o quæ se scrîve 'na léngoa (o zenéize)
In sce cómme scrîve o zenéize gh'é, da bén bén do ténpo, un mùggio de discuscioìn e un mùggio de scistêmi despægi: bàsta anâ a lêze e propòste di âtri in sciâ grafîa, pe fâsene 'n'idêa.
E cöse són cangiæ da quande l'Académia Ligùstica do Brénno ha l'à fæto a propòsta da grafîa ofiçiâ. Écco o spìrito da propòsta:
No gh'é 'na grafîa giùsta. E no gh'é mànco 'na grafîa mêgio ò pêzo de 'n'âtra. A grafîa a l'é 'na convençión. A peu sôlo êse coerénte: pe ògni són in scìnbolo, pe ògni scìnbolo 'n són. Òpûre a peu êse incoerénte. E se tùtti sémmo d'acòrdio a grafîa a vêgne ofiçiâ.
A grafîa ofiçiâ a l'é 'na grafîa coerénte: mi ò decîso de dêuviâla e spêro che tànti fàsan cómme mi!
Òua ghe veu sôlo che 'n'autoritae riconosciûa, fòscia A Conpàgna, a decìdda de dêuviâ a grafîa ofiçiâ. In ògni mòddo, pe chi sa parlâ o zenéize, no l'é goæi difìçile inparâ a scrîvilo.
A morfologîa
A l'é quélla pàrte da gramàtica ch'a stùdia e pàrte do discórso (nómme, artìcolo, vèrbo, ecc.) e e seu variaçioìn a segónda de divèrse fonçioìn gramaticâli
Chi l'accòrdio o l'é ciù grànde. De fæti quæxi tùtti són d'accòrdio in scê régole gramaticâli, tànto pe dî: cómme fâ o plurâle de 'n nómme ò cómme coniogâ 'n vèrbo. Bezéugna dî ascì che se un o no fîse bón a coniogâ 'n vèrbo ò a dêuviâ l'artìcolo giùsto, o no saiéiva bón a parlâ o zenéize pe 'n bèllo nìnte!
Pe dîla tùtta, quàrche discusción a gh'é, prezénpio quæ o l'é o plurâle da paròlla zazùn. Ma, a-a fìn da föa, o problêma o se redûe a confrontâ e vàrie parlæ con quélla çitadìnn-a.
A scintàsci
A l'é quélla pàrte da gramàtica ch'a stùdia e fonçioìn pròpie da strutûa da frâze, cioè a stùdia cómme e vàrie paròlle se lîgan tra de liâtre
Anche chi gh'é abastànsa accòrdio. Però doî problêmi vàn mìssi in evidénsa.
- Tròppo spésso a costruçión da frâze a l'é fæta in sciô modéllo de l'italiàn. Fàsso
doî ezénpi:
- se dîxe de chi in avànti e no "d'òua in pöi";
- l'é bón zenéize dî ne vêgno de d'inta
stànsia , ma o còpia da l'italiàn chi
dîxe "ne vêgno da-a stànsia".
- se dîxe de chi in avànti
- Tànti, tròppi, spêce quélli de l'ùrtim'ôa che scrîvan cansoìn in zenéize, de spésso ûzan mâ i vèrbi. No me stanchiö mâi de dîlo: in zenéize se dîxe càzze e castàgne, gh'é di òmmi e l'é 'n erô dî "càzan e castàgne", ghe són di òmmi. Se voèi savéine de ciù bàsta andâ a lêze quéllo ch'o l'à scrîto o Gismóndi.
O léscico
O l'é l'insémme de paròlle de 'na léngoa (o zenéize)
Quéllo do léscico, segóndo mi, o l'é 'n problêma bén bén gròsso. De fæti mi gh'ò poîa
che quæxi tùtti niâtri se inventémmo de paròlle. E miæ che no véuggio parlâ de l'ûzo
che se fa de paròlle italiànn-e, che ciàn cianìn pìgian o pòsto de quélle zenéixi
(l'òréndo carciòffo invêce da corètta articòcca, ò o cascétto
a-o pòsto da càntia). Mi, pe çércâ de no inventâ tròppo, dêuvio cómme riferiménto
i vocabolâi
stòrichi do zenéize de Zêna. Se 'na parolla a l'é registrâ in sce 'n vocabolâio,
alôa pe mi a l'é 'na paròlla viâxa . E ànche chi fæme fâ doî ezénpi.
- O Casàssa o regìstra a paròlla scignificato
.
Però quàrche vòtta ò lezûo "scignificòu", scrîto da persónn-e che pe mi
scrîvan in bón zenéize. Chi gh'à raxón?
- O Casàssa o regìstra a paròlla accentâ
pe quésto mi scrîvo "acénto". Quàrche âtro o
scrîve "aççenti" co-a "c" co-a côa. L'é giùsto?
E pe conclùdde domàndo cómme se dîxe "comitato" in zenéize? Se dîxe "comitâto" ò "comitòu"?
I mòddi de dî
Són quélle frâze tìpiche de 'na parlâ che càngian da léngoa a léngoa
Chi gh'ò davéi bén bén poîa che ségian "mésse dîte". No véddo quæxi ciù dêuviâ i mòddi de dî into scrîve e mi pénso che no ségian dêuviæ mànco into parlâ! Mi o zenéize òu pàrlo de spésso, ma l'é difìçile che dêuvie quàrche mòddo de dî. Fòscia perché no i conóscio bén, magâra perché no l'ò sentîi da figeu, chi peu savéilo! In fæto o l'é segûo: se se pèrde i mòddi de dì se pèrde 'na bèlla fétta da parlâ nostrâ!
Ûn problema
'Na cösa a l'é 'n problêma se gh'é 'na soluçión, se no... che problêma o l'é?
Cómme fâ pe fâ parlâ o zenéize a-i zoêni e a-i figeu? Me dispiâxe tanto, ma chi no conóscio a rispòsta.
Alêgri!