In sciâ çimma ch'a dòmina Céive e o Górfo Paradîso, dôve ancheu o s'îsa, picinétto, o Santoâio de Sànta Crôxe (518 métri in sciô mâ), existéiva, za into Médio Êvo, un hospitale (ospìçio) pe-i pelegrìn che, armêno fìnn-a a-o 1600, dêuviâvan e stràdde tùtte cùrve di mónti pe mantegnîse a-o segûo da-e incurscioìn di pirâti quànde loiâtri andâvan vèrso Rómma. A gêxétta a l'é çitâ pe-a prìmma vòtta inte 'n documénto do 1748 cómme “Gêxa bén bén antîga dónde s'adöra 'na crôxe de màrmo, ch'a l'é da tànto ténpo aregordâ da-i pòpoli vixìn”. Segóndo a tradiçión popolâre unna relìquia da crôxe do Segnô, contegnûa inte 'na crôxe de màrmo, a l'é stæta ascôza vixìn a l'hospitale e pöi espòsta da-i seu costödi a-a veneraçión di credénti.
Inta prìmma meitæ de l'Euttoçénto, o Mónte Sànta Crôxe o l'é vegnûo, pe Céive e pe-i pàixi vixìn, o céntro da devoçión pe-a Madònna da Goàrdia. Into 1823 unna stàtoa da Madònna (ancheu in sciâ pòrta d'ingrèsso do Santoâio) a l'é stæta mìssa drénto a-a gêxa da-i Migón, 'na famìggia de Céive. Into 1913 a stàtoa de màrmo a l'é stæta sostitoîa da unna belìscima stàtoa de légno do scortô Antonio Canepa e espòsta inta ciù vixìnn-a Paròcchia.
Inta gêxétta in sciô Mónte gh'é stæto espòsto un'âtra stàtoa, òpera di laboratöi artìstici da Val Gardena. Durànte a Segónda Goæra Mondiâle in sciô Mónte gh'àn mìsso un pòsto d'avistaménto militâre e o Santoâio o gh'à avûo un bèllo pö de dànni. Into dòppo goæra àn comensòu i restàori e into 1946 àn tiòu sciù, lóngo o sentê, e “Madonétte” in prîa a vìsta che rapreséntan i çìnque mistêri dolorôzi; l'é stæta espòsta a stàtoa do Cristo Re e inte 'na làpide gh'àn scorpîo l'aregòrdo di Cadûti. A popolaçión a l'à òfèrto e seu palànche e o seu travàggio con entuxàsmo e amô. Into 1962 'na comisción a l'à decîzo de fâ un restàoro radicâle e o Santoâio o l'à ritrovòu l'antîga e sugestîva beléssa. A-a giornâ d'ancheu l'Asociaçión “Amici di Santa Croce” a sta aprêuvo a-a gêxétta, a-o rifùggio li vixìn e a tùtto o teritöio in gîo, preservàndo quélla religiositæ antîga ch'a l'afàscina i modèrni pelegrìn e che in loiâtri a se rinêuva.