Ti stæ pe êse trasportòu inta pàgina da grafîa ofiçiâ
http://www.zeneize.net/grafia/index.htm
Intrâ >
A léngoa >
Comme scrivo mi o zeneise >
E vocali
[ Sciû ] [ Inderrê ]
[ Pagina doppo ]
[ dûata ] [ a ]
[ e ] [ ae ] [ i ] [ j ]
[ eu ] [ o ] [ u ]
[ û ] [òu] [ varie ]

[in çimma da pagina]
A dûata
A dûata de 'na
vocale a l'é a dûata do son : e vocali lunghe dûan quaexi o doggio de vocali cûrte.
Se in sciä vocale o l'é marcòu l'accento (û a fa eccession perché a
rappresenta o son da "u" françeise) allôa l'accento o n'informa se a
vocale a va dïta lunga ò cûrta, averta ò serrä. In generale se in sciä vocale
o no l'é marcòu nisciûn accento allôa:
 | se a vocale a l'é seguïa da 'na consonante doggia o son o l'é sempre
cûrto - libbro - sappa - parolla |
 | se a vocale a l'é seguïa da 'na consonante sencia o son o peu ëse
 | lungo, e allôa a vocale a l'é tonica: "a" de lago |
 | cûrto: "a" de façile ò de strapuntê  |
|
Pe questo chì sotta riportiö solo i caxi dë vocali con l'accento de d'äto.
[in çimma da pagina]
A vocale a
A vocale a a se pronunçia
comme in italian.
 | Son cûrto:
|
 | Son lungo:
 | ä -
mäveggioso - ätro |
 | â - cämâ
- mangiâ |
|
[in çimma da pagina]
A vocale e
A vocale e a l'ha duî soin:
averto e serròu; s'a no l'é tonica, a vocale e a l'é sempre serrä. O son averto o l'é sempre cûrto e o
peu ëse segnòu con l'accento grave è. Pe-o son lungo, averto e strascinòu, se deuvia a scrïtûa
ae. O son serròu o peu ëse lungo,
ë, ê, ò cûrto; quande o l'é tonico o son cûrto o peu ëse
segnòu con l'accento acûto é.
 | Son averto cûrto:
 | è -
caffè |
|
 | Son averto lungo:
 | ae
 | in mëzo da parolla o peu ëse tonico - saeximo - aegua |
 | oppûre atono - paeguâ - imbriaegon  |
 | in fin da parolla o l'é de longo tonico: çittae - parlae - mae |
|
|
 | Son serròu cûrto:
|
 | Son serròu lungo:
 | ë - camëa - pëzo - ë  |
 | ê
- camê
- lê
- pê
|
|
[in çimma da pagina]
O digramma ae
O digramma ae o
l'indica o son de 'na "e" averta e lunga; o no piggia mai l'accento.
 | O se deuvia solo inte questi caxi:
 | in fin da parolla, e allôa o l'é de longo tonico - fanae
- voentae  |
 | in mëzo da parolla seguïo da vocale - ciaeo  |
 | in mëzo da parolla seguïo da consonante sencia - maeximo
 |
|
 | E lettere "c" e "g" misse primma de ae van pronunçiae comme a "c" de casa e a "g" de gatto: quindi,
doppo a "c" e a "g", no beseugna mettighe "h" - scaen - gaelo  |
 | Se, invece, e lettere "c" e "g" misse primma de ae van pronunçiae comme a "c" de cilindro e a "g" de gita allôa
beseugna mette 'na "i" doppo a "c" e a "g" - ciaeto - giaea  |
 | Pe mostrâ che e due vocali van lezûe separae se peu deuviâ a poxission dell'accento -
scäe - Màllae
 |
[in çimma da pagina]
A vocale i
A vocale i a se pronunçia
comme in italian.
 | Son cûrto:
|
 | Son lungo:
 | ï - ferïo - lïa
 |
 | î - dî - fî  |
|
[in çimma da pagina]
A vocale j
A vocale j a no vegne deuviä
in to scrive o zeneise. Va però arregordòu che a vocale j a l'é staeta ûsä pe indicâ a semivocale "i" in parolle comme "äja",
äia - "seja", seia
- ecc.
[in çimma da pagina]
O digramma eu
O digramma eu o
l'indica ûn son ch'o no l'é presente
inte l'italian: o se pronunçia in to maeximo moddo in to quae i françeixi dixan feu,
peu, heureux. O no piggia mai l'accento. Anche questo son o peu ëse cûrto ò lungo.
 | Son cûrto: in mëzo da parolla se seguïo da consonante doggia
 | tonico - cheutto - deutta - dixeutto |
 | atono - euggiâ  |
|
 | Son lungo:
 | in mëzo da parolla se seguïo da consonante sencia
 | tonico - appreuvo - reusa - neuvo |
 | atono - euvetto  |
|
 | oppûre se seguïo da vocale
 | tonico - cheuio - meua - figgieua  |
 | atono - euiòu  |
|
 | in fin da parolla, allôa o l'é de longo tonico - seu
- meu
- figgieu  |
|
 | Se lettere "c" e "g" misse primma de eu van pronunçiae comme a "c" de casa e a "g" de gatto allôa
beseugna mette 'na "h" doppo a "c" e a "g" - cheu - magheu  |
 | Se, invece, e lettere "c" e "g" misse primma de eu van pronunçiae comme a "c" de cilindro e a "g" de gita allôa
beseugna mette 'na "i" doppo a "c" e a "g" - cieuve - baggieu  |
 | Inte pochi caxi e due vocali van lezûe separae - Europa |
[in çimma da pagina]
A vocale o
A vocale o a l'ha due
pronunçie ben ben diverse: comme a "u" italiann-a e comme a "o" averta italiann-a. In
generale a se pronunçia "u", e s'a l'é tonica a peu ëse scrïta con l'accento acûto
ó, ma e eccessioin son tante
pe davvei. Pe fâ 'n exempio a pronunçia a no dipende da-o faeto che a vocale a segge
tonica ò atona! In ûrtimo, a dûata a peu ëse cûrta ò lunga.
 | Son "u" cûrto
 | o tonica - torta
- orso |
 | o atona -
bollitigo - ombrisallo - ormezzo |
|
 | Son "o" cûrto
 | o tonica - ommi
- porta |
 | o atona -
cornabûggia - offeisa |
 | ò - baxaicò - ronfò - ò
 |
|
 | Son "u" lungo
 | ô - gôa - pôso - dôçe  |
 | ö o se deuvia solo
pe evitâ de scrive paegie queste trae parolle
- lö
e lô
- cö
e cô
- sciö
e sciô
|
|
 | Son "o" lungo
 | ö - föa - öxelli - pöso - pö  |
|
[in çimma da pagina]
A vocale u
A vocale u a se pronunçia
comme in italian.
 | Son cûrto
 | u
- cacciòu - guägnâ - puffo - quande |
 | ù -
scucuzzù  |
|
 | Son lungo
|
[in çimma da pagina]
O son û
O son û,
"u" françeise, o no l'é presente inte l'italian: o se pronunçia in to maeximo
moddo in to quae i françeixi dixan menu. A dûata a peu ëse cûrta ò lunga in accordo co-a
regola in sciä dûata dïta all'inissio. Però:
 | û in fin da
parolla o l'é sempre tonico
 | son cûrto quande a parolla italiann-a a gh'ha a "u" finale tonica
- ciû
- sciû
- zû  |
 | son lungo quande, confrontando con l'italian, a l'é cheita 'na
scillaba - mû  |
|
[in çimma da pagina]
O dittongo òu
O dittongo òu,
tipico do zeneise, o se pronunçia marcando a "o" averta e dixendo veloce
a "u" italiann-a. O se deuvia
 | in to participio passòu di verbi da primma coniugassion - ciammòu - pensòu  |
 | in te parolle comme pròu - ballòu - zûgòu - çiòula  |
[in çimma da pagina]
Varie
 | Se inte 'na parolla o l'é presente o son da "u" italiann-a, anche lungo, e questa
parolla a gh'ha ûn corrispondente italian no troppo diverso, se peu decidde se va deuviä
a "o" ò a "u" ammiando a grafia da parolla italiann-a - giorno - punto - zunta - dôçe - müro  |
 | A desinensa italiann-a "oro", che in zeneise a perde a "r" a va scrïta öu e no "öo" - cöu - möu
- tesöu
 |
 | Pronunçia da lettera e
(piggiòu da-o Gismondi)
 | A l'é de solito averta quande a gh'ha l'accento tonico e a l'é seguïa dä "r" e da
'n'ätra consonante - çerto - averto - merçe - sterso |
 | A ritorna però streita quande a perde l'accento tonico - çertessa - avertûa -
stersâ |
 | O maeximo o sûccede quande a l'é seguïa dä "l" (elle) e da 'n'ätra
consonante - elmo - svelto |
 | Anche chì a vegne streita s'a perde l'accento - elmetto - sveltessa |
 | Questa lezze però a no va s'a l'é seguïa da "s" e da
'n'ätra consonante; a
peu ëse:
 | averta - festa - resto - contesto |
 | serrä - testa - presto - pesto - questo |
|
 | Gh'é de parolle che se scrivan paegie ma veuan dî cöse differenti a segonda ch'a
l'é averta ò serrä: létto e lètto participio
passòu do verbo lëze - tèsto e tésto - pèsta
e pésta voxe do verbo pestâ. Inte questi caxi l'é ben marcâ con l'accento o
son averto. |
|
[ in çimma da pagina ]
|